بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روانی نوجوانان

مقاله بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روانی نوجوانان در 68 صفحه ورد قابل ویرایش

بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روانی نوجوانان

خلاصه

انسان با توجه به پیچیدگی‌ها و دشواری‌های زندگی جهت رسیدن به رشد و پیشرفت در جنبه‌های گوناگون می‌‌بایست از توانایی لازم و كافی جهت مقابله با موقعیتهای دشوار زندگی و همچنین فراهم نمودن شرایط مناسب به منظور پیشرفت همه جانبه برخوردار باشد. بنابراین افراد موفق، تكامل یافته و دارای سلامت روانی كسانی هستند كه توانایی و مهارت كافی را در برخورد با شرایط گوناگون زندگی دارند و همواره در صدد تغییر موقعیت خویش در جهت رشد و تكمیل هستند. این ویژگی‌ها نشانگر برخورداری اینگونه افراد از مهارتهای زندگی می‌باشد. در حال كه افراد ناموفق و كسانی كه به رشد و پیشرفت متعادل در جنبه‌های گوناگون زندگی دست نیافته‌اند از سلامت روانی كمتری برخوردارند و همچنین توانایی حل مؤثر مشكلات و مسائل زندگی را ندارند می‌توان گفت كه فاقد مهارتهای زندگی كافی هستند. بدین ترتیب برخورداری از مهارتهای زندگی و به كارگیری آن جهت دستیابی به رشد و كمال می‌تواند بسیاری از مشكلات،‌ ناكامی‌ها و ناهنجاری‌ها را رفع نماید و در عوض یك زندگی با نشاط، پرتلاش، رو به پیشرفت و كمال،‌ مفید و سازنده را به ارمغان آورد و چه بهتر است كه كسب این مهارتها از دوران نوجوانی آغاز گردد. با توجه به اینكه تحقیقات بسیاری موضوع فوق را مورد تأیید قرار داده‌اند و همچنین باور و اعتقاد پژوهشگر به اینكه لازمه موفقیت و تكامل همه جانبه در زندگی، برخورداری از سلامت روانی و آگاهی از شیوه صحیح و مناسب زندگی و در نتیجه سبك زندگی سالم می‌باشد، به همین جهت،‌ پژوهش حاضر به بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روان و منبع كنترل  نوجوانان پرداخته است.

در این پژوهش به منظور بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روان و منبع كنترل. كه به شیوه  آزمایشی و طرح پیش آزمون- پس آزمون- با گروه كنترل انجام گردید،‌ چنین فرض شد كه آموزش مهارتهای زندگی موجب افزایش یا بهبود سلامت روان و درونی‌تر شدن منبع كنترل در نوجوانان می شود. به همین منظور از بین 191 دانش آموز دختر مقطع دبیرستان، 30 دانش‌آموز كه بالاترین نمرات را از پیش آزمون (پرسشنامه سلامت عمومی و پرسشنامه منبع كنترل) به دست آوردند، انتخاب شدند و به طور تصادفی به دو گروه آزمایشی و كنترل تقسیم گردیدند كه هر گروه شامل 15 دانش آموز بود.

پس از اجرای پیش آزمون در گروه آزمایشی و كنترل، گروه آزمایشی آموزش مهارتهای زندگی را در هشت جلسه دو ساعته دو بار در هفته دریافت نمود. پس از یك ماه، پس آزمون (پرسشنامه سلامت عمومی و پرسشنامه منبع كنترل) در دو گروه آزمایشی و كنترل اجرا گردید.

پس از نمره‌گذاری، تفاوت میانگین بین دو گروه در پیش آزمون و پس آزمون با استفاده «از آزمون t دو گروه مستقل» مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد كه بین میانگین دو گروه در «پرسشنامه سلامت عمومی» تفاوت معناداری وجود دارد. در نتیجه فرضیه پژوهش تأیید گردید. بنابراین، آموزش مهارتهای زندگی می‌تواند سلامت روان را افزایش دهد یا بهبود بخشد. همچنین نتایج نشان می دهد كه تفاوت بین میانگین های دو گروه در كلیه مقیاسهای پرسشنامه سلامت عمومی به جز مقیاس C (نارسا كنش وری اجتماعی) كاملاً معنادار است. نكته دیگر اینكه بیشترین میزان كاهش در نمرات مقیاس D (نشانگان افسردگی)‌ پرسشنامه مذكور می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت كه آموزش مهارتهای زندگی بیشترین تأثیر را بر كاهش میزان افسردگی آزمودنی‌ها داشته است.  اما در مورد میانگین دو گروه در پرسشنامه منبع كنترل، علیرغم كاهش اندك در نمرات تفاوت معناداری وجود ندارد. در كل می‌توان گفت،‌ با  توجه به كاهش اندك نمرات، آموزش مهارتهای زندگی تا حدودی بر درونی‌تر شدن منبع كنترل در گروه آزمایشی مؤثر بوده است.

همچنین در این پژوهش، رابطه بین متغیرهای پژوهش با استفاده از «ضریب همبستگی پیرسون» به دست آمد. این نتایج نشانگر آن است كه بین سلامت روان و شیوه مقابله‌ای و بین منبع كنترل و شیوه مقابله‌ای ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. اما بین متغیر (سلامت روان و منبع كنترل) ارتباط مثبت و معناداری وجود ندارد. یافته‌های جانبی این پژوهش نشانگر رابطه معنادار بین سطح تحصیلات مادر، اشتغال مادر و عملكرد تحصیلی دانش‌آموزان با سلامت روان و شیوه مقابله‌ای آنان می‌‌باشد.

مشاهدات كیفی نیز در طول جلسات دوره آموزشی با نتایج كمی حاصل از داده‌ها مطابقت و هماهنگی دارد. بطوریكه آزمودنی‌هایی كه در طول جلسات فعالیت گروهی بیشتری داشتند، انگیزه و تمایل بیشتری جهت شركت در این دوره آموزشی داشتند، نظم گروهی بیشتری را رعایت می‌نمودند. در انجام تمرینات و فعالیتهای عملی علاقمندی و انگیزة بیشتری نشان می دادند،‌ توجه و دقت كافی نسبت به مطالب و محتویات آموزشی داشتند و خواهان تداوم این دوره آموزشی در طول سال تحصیلی بودند، در میزان نمرات سلامت عمومی و منبع كنترل آنان كاهش بیشتری ایجاد شده است. در واقع می‌توان گفت كه آموزش مهارتهای زندگی در مورد این آزمودنی‌ها منجر به افزایش سلامت روان و درونی‌تر شدن منبع كنترل آنان شده است. بدین ترتیب مشاهدات كیفی دال بر تأثیر مثبت آموزش مهارتهای زندگی  می‌باشد.

مقدمه

پیشرفت‌های علمی و تكنولوژی در سال‌های اخیر، انسان‌ها را با انبوهی فزاینده از مسائل گوناگون مواجه ساخته است. كار، تحصیل و فشارهای روانی- اجتماعی از جمله مسائلی هستند كه اغلب نوجوانان و جوانان با آنها روبرو هستند. توانایی حل مؤثر مسائل مذكور و مشكلات مشابه از جمله مهارت‌‌های مهم و مفیدی هستند كه نقش تعیین كننده‌ای در تأمین سلامت روانی و موفقیت فرد و در نتیجه زندگی سالم و اثر بخش دارند.

همه انسان‌ها به طور فطری توانایی حل مشكلات زندگی را دارند، ولیكن این توانایی باید مطابق با شرایط و موقعیت فرد پرورش یابد بطوریكه به عنوان مهارت‌های كارآمد در آنان درونی شود. متأسفانه طبق بررسی‌های انجام شده توانایی‌ها و مهارت‌های عملی و سازشی بسیاری از نوجوانان و جوانان كشور ما برای حل مؤثر مسائل زندگی فردی و اجتماعی آنان كفایت نمی‌كند. بنابراین آموزش مهارت‌های زندگی با تأكید بر مهمترین مسائل فردی و اجتماعی نوجوانان به عنوان  اصلی مهم و انكار ناپذیر است كه تاكنون علیرغم توجه خاص بسیاری از كشورهای جهان و تأكید خاص «سازمان بهداشت جهانی» . جای آن در برنامه‌های تحصیلی مدارس كشورمان خالی مانده است. البته اخیراً گامهایی برداشته شده است كه نیازمند توجه علمی و تخصصی بیشتری می‌باشد.

اهمیت و ضرورت پژوهش

امروزه در سراسر جهان بر اهمیت بهداشت روانی تأكید می‌شود و روز به روز با انجام تحقیقات وسیع و گوناگون، اهمیت و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی آشكارتر می‌گردد. بطوریكه سال 2001 میلادی از طرف سازمان بهداشت جهانی،‌ تحت عنوان سال جهانی «بهداشت روانی» اعلام گردید. سازمان مذكور در این سال شعار «غفلت بس است،‌ مراقبت كنیم.» را جهت آشكارتر ساختن اهمیت موضوع،‌ مطرح نمود.

این امر نشان دهنده آن است كه بهداشت روانی موضوعی است كه باید در سطح جهان مورد توجه قرار گیرد. یكی از دلایلی كه در اهمیت این موضوع مطرح است، شیوع روزافزون ابتلاء به انواع اختلالات روانی در سطح جهان است و دلیل مهم دیگر  آن، اهمیت و ضرورت پیشگیری از بیماری‌های روانی است. در واقع می‌توان گفت، عمده‌ترین هدف بهداشت روانی، پیشگیری است و از سه نوع پیشگیری كه در بهداشت روانی مطرح می‌شود،‌ پیشگیری اولیه مورد توجه بیشتری قرار می‌‌گیرد. در پیشگیری اولیه جمعیت سالم در جامعه مورد نظر هستند و تمام اقداماتی كه در این حیطه صورت می‌گیرد، در جهت آماده سازی افراد و فراهم نمودن شرایط مناسب برای زندگی سالم از تمامی جنبه های جسمانی، روانی و اجتماعی می‌باشد. بنابراین هدف، افزایش آگاهی و توانایی افراد در برخورد صحیح و مناسب با رویدادهای زندگی می‌‌باشد.

حسینی (1378) معتقد است، آموزش، اساسی‌‌ترین روش پیشگیری اولیه است. از طرفی دیگر مهم‌ترین و مؤثرترین دوره سنی جهت آموزش پیشگیرانه،‌ دوره نوجوانی است. به همین دلیل متخصصین بهداشت روانی، آموزش پیشگیرانه در دوره نوجوانی  را مورد توجه بسیار قرار می دهند. و همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند كه آموزش مهارت‌های زندگی به ارتقاء‌ بهداشت روانی كودكان و نوجوانان در ابعاد مختلف زندگی كمك می‌‌كند و از اساسی‌ترین برنامه‌های پیشگیرانه در سطح  اولیه به شمار می‌رود. سلامتی بخش اصلی یك زندگی شاد است و مدارس نقش مهمی در آگاه ساختن نوجوانان پیرامون مسائل بهداشتی و سلامتی و آموزش علوم زندگی به آنان دارند.

با توجه به مطالب فوق و اهمیت و نقش ارزنده آموزش مهارت‌های زندگی بر سلامت روان افراد بخصوص نوجوانان و با توجه به تأثیر مثبت برنامه‌های پیشگیرانه در مدارس، پژوهش حاضر به بررسی تأُثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر سلامت روان نوجوانان می‌پردازد. از طرفی به دلیل ارتباط مستقیم و مثبت بین سلامت روان،‌ منبع كنترل درونی و شیوه مقابله‌ای مسأله مدار، تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر درونی‌تر شدن منبع كنترل نوجوانان و شیوه‌های مقابله‌ای آنان نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

متغیرهای پژوهش

پژوهش حاضر به بررسی تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر سلامت روان و منبع كنترل دانش‌آموزان دختر سال اول مقطع متوسطه شهر تهران می‌‌پردازد. بنابراین متغیرهای پژوهش عبارتند از:

- متغیر مستقل

در این پژوهش، آموزش مهارت‌های زندگی، متغیر مستقل می‌باشد،‌ كه تأثیر آن بر متغیرهای وابسته پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.

- متغیرهای وابسته

دو متغیر سلامت روان و منبع كنترل،‌ متغیرهای وابسته پژوهش حاضر می‌باشند،‌‌ كه تأثیر متغیر مستقل بر آنها مورد بررسی قرار گرفته است.

- متغیرهای كنترل

سن، جنس و مقطع تحصیلی از متغیرهای كنترل پژوهش هستند. به این صورت كه دانش‌آموزان دختر سال اول مقطع متوسطه كه حدود سنی 16-15 ساله داشتند به عنوان جامعه و نمونه پژوهش انتخاب شدند.

مشاهدات كیفی در طول جلسات دوره آموزشی با نتایج كمی حاصل از داده‌‌ها، مطابقت و هماهنگی دارد. به طوری كه ویژگیهای رفتاری آزمودنی‌ها در طول دوره تا حدودی نشان دهنده میزان نمرات آنان در آزمونها می‌باشد. بدین معنا كه آزمودنیهایی كه در طول جلسات، فعالیت گروهی بیشتری داشتند، انگیزه و تمایل بیشتری جهت شركت در این دوره آموزشی داشتند، نظم گروهی بیشتری را رعایت می‌نمودند، در انجام تمرینات و فعالیتهای  عملی علاقمندی و انگیزه بیشتری نشان می‌دادند،‌ توجه و دقت كافی نسبت به مطالب و محتویات آموزشی داشتند و خواهان تداوم این دوره آموزشی در طول سال تحصیلی بودند، در میزان نمرات سلامت عمومی و منبع كنترل آنان  كاهش بیشتری ایجاد شده است. در واقع می‌توان گفت كه آموزش مهارت‌های زندگی در مورد این آزمودنیها منجر به افزایش سلامت روان و درونی تر شدن منبع كنترل آنان شده است. در حالیكه در نمرات آزمودنیهایی كه انگیزه و رغبت كافی برای حضور در جلسات آموزشی نداشتند،‌ فعالیتهای گروهی آنان بخصوص در بحثهای گروهی ضعیف‌تر بود و نسبت به انجام تمرینات و فعالیتهای عملی انگیزه كمتری داشتند، چندان تغییر محسوسی ایجاد نشده است. بدین صورت كه یا كاهش اندكی در میزان نمرات سلامت عمومی ایجاد شده است و یا آنكه منجر به افزایش میزان نمرات در آزمون منبع كنترل آنان شده است.

در ارزیابی نهایی از دوره آموزشی، اكثر آزمودنیها، برخورداری از مهارتهای زندگی را برای همه افراد مفید و لازم قلمداد نمودند و معتقد بودند كه آنچه به عنوان مهارتهای زندگی در این دوره  آموزشی آموختند و پیرامون آن، تمرین و فعالیت گروهی انجام دادند، توانسته است تا حدود نسبتاً زیادی بر جنبه های گوناگون زندگی آنان به ویژه بر زندگی تحصیلی، خانوادگی و اجتماعی آنان اثر گذار باشد.

همچنین علاوه بر گروه آزمایشی،‌ طی مصاحبه‌ای كه با افراد گروه كنترل نیز صورت گرفت،‌ پیرامون اهمیت و نقش مهارتهای زندگی و نحوه تأثیر آن نظر خواهی شد. اكثریت آنان نسبت به كسب مهارتهای زندگی و برگزاری این دوره آموزشی تمایل و رغبت فراوانی نشان دادند و معتقد بودند كه این نوع جلسات می‌تواند بسیار مفید،‌ آموزنده و جالب باشد. بخصوص اینكه با فعالیتهای گروهی، شور و هیجان بیشتری ایجاد خواهد شد.

بدین ترتیب مشاهدات كیفی دال بر تأثیر مثبت آموزش  مهارتهای زندگی می‌باشد.

از نتایج ضرایب همبستگی بین مقیاسهای سلامت روان، منبع كنترل و شیوه مقابله‌ای چنین بر می‌آید كه بین اكثر مقیاسها همبستگی معناداری وجود دارد، بطوریكه بین مقیاسهای سلامت روان و شیوه های مقابله‌ای همبستگی معناداری وجود دارد. این بدان معناست كه بین دو متغیر مذكور ارتباط مثبت  و معناداری وجود دارد. به عبارت دیگر بین دو متغیر سلامت روان و شیوه مقابله‌ای همبستگی معناداری وجود دارد. همچنین بین مقیاسهای منبع كنترل و انواع شیوه‌های مقابله‌ای همبستگی معناداری وجود دارد. به عبارت دیگر بین دو متغیر منبع كنترل و شیوه مقابله‌ای ارتباط معناداری وجود دارد. در ضمن بین مقیاسهای آزمون سلامت عمومی (نشانگان جسمانی، نشانگان اضطرابی، كاركرد و كنش اجتماعی و نشانگان افسردگی) نیز ارتباط مثبت و معناداری مشاهده شده است. بطوریكه ضرایب همبستگی بین مقیاسها اكثراً بالای 60/0 = r می‌باشد. همین طور بین مقیاسهای آزمون منبع كنترل (توانایی درونی، اعتقاد به شانس و تأثیر دیدگاه افراد قدرتمند) نیز ارتباط معناداری مشاهده گردید. همانگونه كه ملاحظه می شود بین شیوه جسمانی‌سازی مقابله، شیوه‌های هیجانی مقابله و جمع كل مقیاس شیوه مقابله‌ای نیز ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. بنابراین نتایج نشانگر ارتباط مستقیم و مثبت بین متغیرهای پژوهش سلامت روان و شیوه مقابله‌ای ، منبع كنترل و شیوه مقابله‌ای) می‌باشد، كه البته علیرغم انتظار پژوهش، بین دو متغیر سلامت روان و منبع كنترل، ارتباط معناداری مشاهده نشده است.

بدین ترتیب فرضیه (2) پژوهش مور د تأیید قرار نگرفت. نكته قابل توجه دیگر این بود كه در هر دو پرسشنامه، بین مقیاسها ارتباط كاملاً معناداری مشاهده گردید، بطوریكه ضرایب همبستگی قابل قبول و رضایت بخشی بخصوص در آزمون سلامت عمومی، بدست آمده است. در ضمن با توجه به نتایج همبستگی این آزمون می‌توان نتیجه گرفت كه درجه همبستگی بین هر زیر مقیاس آزمون سلامت عمومی با نمره كل مقیاسهای آزمون بیشتر از درجه همبستگی بین زیر مقیاسها می‌باشد. این موضوع بخصوص در مورد  مقیاسهای نشانگان افسردگی نشانگان اضطرابی نشانگان جسمانی صدق می كند. این امر نشان دهنده اهمیت افسردگی و اضطراب در تشخیص نشانگان اختلالهای روانی است.

در ضمن ملاحظه شد كه نتایج یافته‌هالی جانبی نشان دهنده ارتباط منفی و معنادار عملكرد تحصیلی (معدل كتبی) دانش‌آموزان با شیوه جسمانی سازی مقابله و جمع كل مقیاس شیوه مقابله‌ای می‌باشد. بدین معنا كه دانش‌آموزانی كه معدل كتبی بالاتری داشتند در شیوه جسمانی‌سازی مقابله و جمع كل مقیاس شیوه مقابله نمرات پایین‌تری كسب كردند، یعنی در مقابله با مشكلات كمتر دچار علائم جسمانی مانند سردرد، احساس تهوع ، تپش قلب، بی خوابی و . . . می‌شوند و بیشتر از مقابله مسأله مدار استفاده می‌كنند. همچنین نتایج تحلیل واریانس یكراهه (ANOVA)، حاكی از آن است كه تحصیلات مادر در گروه بی‌سواد و زیر دیپلم با شیوه هیجانی مقابله ارتباط معناداری دارد. بدین معنا كه دانش‌آموزان دارای مادران بی‌سواد و زیر دیپلم در مقابله با مشكلات بیشتر دچار حالات هیجانی مانند، خشم، عصبانیت و . . .  می‌‌شوند. لازم به ذكر است كه بین میانگینهای تحصیلات پدر با مقیاسهای سلامت روان، منبع كنترل و شیوه مقابله‌ای، ارتباط معناداری مشاهده نشد. در ضمن بین نوع شغل پدر و مقیاسهای مذكور نیز ارتباط معناداری  حاصل نگردید. ولیكن بین وضعیت اشتغال مادر و مقیاسهای اضطراب ، نارسا كنش وری اجتماعی، افسردگی و جمع كل مقیاسهای سلامت عمومی و همچنین شیوه مقابله‌ای مسأله مدار ارتباط معناداری بدست آمد. بدین معنا كه دانش‌آموزان دارای مادران شاغل، نمرات پایین‌تری در مقیاسهای مذكور كسب نمودند، یعنی به عبارت دیگر، اضطراب، نارسا كنش وری اجتماعی و افسردگی كمتری در مقایسه با دانش‌آموزان دارای مادران خانه‌دار، نشان دادند و در كل از سلامت روان بالاتری برخوردار هستند. در ضمن در هنگام مقابله با مشكلات بیشتر از شیوه مقابله‌ای مسأله مدار استفاده می‌كردند.

جداول 4 و 5و 6 و 7 و 8 و 9 كه بیانگر توضیحات فوق می‌باشند به ترتیب در صفحات بعدی ترسیم شده‌اند.

برچسب ها : بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روانی نوجوانان , تحقیق بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روانی نوجوانان , پروژه بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روانی نوجوانان , مقاله بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روانی نوجوانان , دانلود تحقیق بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روانی نوجوانان , پروژه , پژوهش , مقاله , جزوه , تحقیق , دانلود پروژه , دانلود پژوهش , دانلود مقاله , دانلود