بررسی نقش توبه در سقوط مجازات

پروژه بررسی نقش توبه در سقوط مجازات در 55 صفحه ورد قابل ویرایش

بررسی نقش توبه در سقوط مجازات

مقدمه

اگر بگویم قدرت و ریشة توبه، همپای پای گذاری آدمی بر روی كره خاكی است و عمری به درازای حیات بشری دارد می‌توان ادعا كرد، قلم را به مبالغه نیاورده‌‌ایم.

توبه را نه تنها از دیدگاهی صرفاً دینی و مذهبی، بلكه از منظر انسانی و عرفی نیز می‌توان به نظاره نشست. چرا كه آدمی در گذرگاه زمان با صرف نظر از جامعه‌ای كه به آن تعلق دارد و با قطع نظر از آداب و رسوم «سنت‌ها» اعتقادات و گرایشات فردی و اجتماعی عدول و احتراز  و حتی انزجار از آنچه گذشته است و دوری از آنچه كه با ارزیابی و سنجش‌های آدمی در حال انطباق نمی‌یابد، امری بدیهی و واقعیت مكرر است.

از سوی دیگر بازسازی جامعه بر مبنای معیارهای اسلامی و انسانی بدون بازسازی رفتار و شخصیت اعضای آن و بدون تربیت و اصلاح افراد امری غیرممكن و دور از واقعیت به نظر می‌رسد. در قلمرو اجتماع،‌ با اشخاصی كه بر مبنای ارزشهای غلط تربیت شده و با آن خو گرفته اند، نمی توان جامعه‌ای سالم بنا كرد، لذا آمادگی و قابلیت و سلامت افراد از شرایط اولیه یك اجتماع سالم است.

توبه می‌تواند به عنوان بهترین روش در جهت نظارت بر خود و بازسازی خویش بر مبنای ارزشهای الهی و انسانی ایفای نقش نماید و شخصیت و رفتار انسان را طوری تغییر دهد كه دگربار به سمت گناهان سوق پیدا نكند و همین امر در نهایت به اصلاح و تربیت فرد كه هسته اولیه اصلاح ساختار جامعه است منجر شود.

تعریف توبه

1-1-1-تعریف لغوی

توبه از ماده «توب» می‌باشد: «توب‌»، «توبه» «متاب» همه به معنی رجوع و برگشتن می‌باشد. در قاموس و صحاح و اقرب الموارد ، قید معصیت را اضافه كرده و گفته‌اند: رجوع  از معصیت ولی رجوع مطلق صحیح است زیرا این درباره خدای تعالی نیز بكار رفته و در او رجوع از معصیت معنی ندارد. معنای توبه در زبان فارسی اگر چه تفاوتی با معنای توبه در زبان اصلی خویش ندارد ولی با عنایت به توانایی‌ها و چگونگی دستور زبان فارسی مشتقات بسیاری از آن در فارسی ساخته و امروزه كاربرد بیشماری دارند.

مصادر مركبی چون «توبه دادن» «توبه شكستن» «توبه كار» «توبه كردن» از آن جمله‌اند. در این زبان از همین ریشه حاصل مصدر «توبه‌گری» و «توبه كاری» به كار برده می‌شود.

در شعر و ادب عرفانی فارسی زبانان توبه از واژه‌های پربسامدی است كه در آثار ادباء و شعراء از قرون نخستین تا امروز جلوه می نماید.

1-1-2- تعریف اصطلاحی

بر اساس تعریفی كه از توبه به عمل آمده است توبه عبارت است از «بازگشت از گناه و پشیمان شدن از نافرمانی خدا» اركان اصلی آن سه چیز است: 1) علم به اینكه در گذشته نافرمانی خدا نمود. 2) پشیمان شدن از آن عمل 3) تصمیم به ترك آن در آینده و جبران گذشته. ترمینولوژی توبه را به ندامت از گناه دانسته است . بدیهی است صحبت از گناه و نافرمانی خدا و پرداختن به موضوعاتی نظیر آثار ثبوتی گناه مثل عذاب اخروی و . . .  در علم حقوق شاید وجهی نداشته باشد. با این همه مشاهده كردید در تعاریف فوق از چنین واژه‌ ها و عباراتی استفاده شده است كه نشان دهندة‌ تأثیرپذیری حقوق وضعی از حقوق اسلامی در این مورد است.

1-2- احكام و شرایط توبه

1-2-1- شرایط پذیرش توبه

در این زمینه روایات وارده از پیامبر اكرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) به صورت روشنی به بیان اركان و شرایط توبه می پردازد و به تفضیل آن را بیان می‌كند. پیامبر اكرم (ص)‌‌‌ می‌فرماید:

«توبه كننده باید اثر توبه را آشكار كند كه در غیر این صورت تائب نخواهد بود. این آثار عبارتند از:

ا)‌راضی ساختن دشمن و كسانی كه با آنها در حال نزاع و درگیری باشد 2) اعاده نمازهای فوت شده 3) تواضع بین مردم 4) دوری از شهوات 5) روزه گرفتن.

به نظر می‌رسد چهار مورد ذكر شده در حدیث شریف مصادیق اصلاح عمل و عمل صالح باشد كه به كرات در آیات فریضه از شرایط پذیرش توبه و صحت آن شمرده است.

در روایات دیگری امیرالمومنین علیه اسلام استغفار را از درجه علیین دانسته و برای آن 6 مرحله بر می‌شمارد،‌1) پشیمانی بر گذشته 2) تصمیم همیشگی بر عدم بازگشت به گناهان 3) ادای حقوق مردم 4) ادای فرائض و واجبات فوت شده 5) گوشت‌هایی كه از راه گناه روییده است به  حزن و اندوه آب كند بگونه‌ای كه پوست به استخوان بچسبد و دگر بار گوشت در بین آنها بروید. 6) همچنان كه حلاوت و شیرینی كاذب معصیت و گناه را به تنش چشانده، همانگونه نیز الم و سخنی طاعت را بر تنش بچشاند. در این هنگام می‌توانی بگویی،‌ استغفرالله.

-4-1-2- توبه بعد از علم قاضی

اگر چه علم قاضی واجد اجمال و ابهام در تئوری و عمل است لیكن اصول كلی، هدف از علم قاضی را مرتبط با اوصافی تلقی می كند كه قابل تطبیق با دلایل علمی است. به نحوی كه حتی قاضی بتواند صرف اقرار را كه ظاهراً از دلایل اساسی است، مخدوش سازد و در تعارض اقرار با مدلولات علمی از اقرار ظاهری روی برتابد و به دلیل قانونی از منظر مسلمات علمی بنگرد و اقراری كه حاكی از واقع امر با لحاظ اصول علیم نمی باشد، واجد آثار نداند و به اقرار فردی به زنا كه از جهات علمی و با آزمایشات پزشكی و روانپزشكی، قدرت و توانایی بر نزدیك جنسی ناممكن اعلام شده است آثاری مترتب نماید. زیرا بر همین مناسبت كه مادة‌236 قانون مجازات اسلامی احتمال عقلایی برخلاف اقرار مقر را پذیرفته است. این امر نشانگر عدم مطلق بودن ارزش اقرار است. و به بیان دیگر، گرایش به طریقیت اقرار برای اثبات موضوع غلبه پیدا كرده است همچنین غرض از علم قاضی نه تنها عدم اكتفاء صرف به دلایل قانونی است بلكه تمایل به توجه و لحاظ دلایل معنوی نیز قابل احراز می باشد كه می‌تواند اقرار یا شهادت شهود را نیز مخدوش نماید و با توسل به دلایل علمی، همانگونه كه مذكور افتاد ورای ظاهر را بكاود.

نهایتاً علم قاضی آن مبانی ضروری است كه می‌تواند معد برای قیاس و سنجش مجدد و مكرر باشد و به همان سان، می توان مصادیقی از آزمون خطاء پذیری محسوب گردد. از این جهات است كه توبة بعد از علم قاضی مقولة منفك از دیگر مقولات مربوط به پذیرش توبه نمی تواند باشد زیرا مبانی و منشأ علم قاضی نهایتاً قابل تجزیه به اوضاع و احوالی كه دلالت بر اظهارات و مطروحاتی است كه می‌تواند در ردیف اقرار قرار گیرد و یا قبل تاویل به قرائن و اماراتی است كه تقریب به شهادت شهود را مسجل می نماید.

لذا برابر نص فقهی كه در قسمت قبلی مشروحاً ذكر شد توبة بعد از علم قاضی اگر در موردی حادث شود كه علم قاضی متخذه از مراتبی هماند اقرار باشد توبة بعد از علم قاضی در چنین مقوله‌ای در حكم توبة بعد از اقرار است.

به همان سیاق، آثار توبة‌ بعد از اقرار بر آن مترتب خواهد بود، یعنی توبة بعد از علم قاضی موجب حصول كیفیت تغییر در اعمال مجازات یا تقاضای عفو از سوی قاضی می گردد.

و اگر علم قاضی ناشی از مراتبی باشد كه بتوان آن را امارات و قرائن را هم نسخ شهادت شهود تلقی كرد، این توبه در حكم توبة‌ بعد از شهادت شهود خواهد بود كه بنا بر نص اختیار شده (نظریه مشهور) در قانون مجازات های اسلامی اثری بر آن مترتب نخواهد شد. به هر حال آنچه كه مهم و اساسی به نظر می رسد، عدم فراغت جویی از توجه به توبه‌ای است كه بعد از علم قاضی یا قبل از علم قاضی حاصل می گردد  و این عدم توجه را مستند به سكوت قانون و مستظهر به عدم تصریح قانونگذار تلقی می‌نماید زیرا با توجه به مبانی معروض و وحدت و اشتراك در اجزاء علم قاضی با دیگر دلایل اثباتی نمی توان آثار علم در مورد تاثیر توبه بر  كیفر را در محدودة اثباتی جرم با علم قاضی نادیده گرفت و توبة بعد از علم قاضی یا قبل از علم قاضی را خارج از تأثیرپذیری، محكومیت كیفری محسوب نموده، چرا كه عدم تصریح قانون مانند اثر توبة قبل از اقرار، مانع از اثرگذاری توبه برای جرم مربوط به حدود باشد و عدم توجه محكمه و قاضی در خصوص توبة ادعایی را موجه نماید.

1-4-2- مرور زمان و احراز توبه

آنچه كه در اسلام، موجب سقوط احكام و مجازات‌های شرعی می‌شود فقط توبه است حال آیا مرور زمان می تواند اماره‌ای بر توبه باشد؟

بدین صورت كه گاهی شخص مرتكب گناه شده و مدتی از آن می‌گذرد و در طی آن مدت مرتكب گناه نمی‌شود و از اوضاع و احوال زندگی او بدست می‌آید كه دیگر در پی چنین عملی نیست حال آیا می توان از این راه احراز كرد كه او فرد تائب است و آثارتوبه را بر اعمال او بار كرد؟ قبل از پاسخگویی به این سؤال لازم است تعریفی از مرور زمان و انواع آن از دیدگاه حقوقدانان ارائه شود.

مرور زمان بر دو نوع است. مرور زمان حقوقی و مرور زمان كیفری.

مرور زمان كیفری به مرور زمان تعقیب و مرور زمان مجازات قابل تقسیم بندی می باشد.

در تعریف مرور زمان تعقیب (یا مرور زمان جرم) می توان گفت: «مرور زمان جرم عبارت است از گذشتن مدتی از تاریخ ارتكاب جرم یا تاریخ آخرین اقدام بدون اینكه از متهم تعقیب به عمل آید كه بر حسب نوع جرم، پس از سپری شدن آن مدت، دیگر متهم قابل تعقیب كیفری نیست.

اما مرور زمان مجازات را می‌توان به گونه ذیل تعریف نمود: «هر گاه مدت معینی از قطعیت محكومیت جزایی بگذرد ولی اجرای آن به عهده افتاده و اجرا نشود، در این صورت، محكوم علیه جزایی از مجازات معاف می گردد.»

-2-1-4- بررسی فقهی تاثیر توبه

در متون فقهی عناوین مشهور جرایم تعزیری قابل شناسایی در مصادیقی چون مرتد، ساب النبی، آكل الربا، مكتسل الصلوه و . . . .  می‌باشند. لذا به بررسی هر یك از مصادیق بصورت مجزا می‌پردازیم.

2-2-1-4-1- مرتد

مرتد كسی است كه كفرش مسبوق به اسلام باشد. مرتد بر دو نوع است یا فطری است یا ملی. در تعریف مرتد فطری گفته شده است كسیكه بعد از تولدش بر اسلام كافر شود یعنی یكی از والدین وی مسلمان باشد ولی مرتد ملی فردی است كه از كفر برگردد.

قول مشهور فقها این است كه مرتد فطری اگر مرد باشد توبه‌اش پذیرفته نمی‌شود و قتل او واجب می‌گردد زوجه‌اش باید عده وفات نگه دارد و اموالش به ورثه‌اش منتقل می‌‌شود.

اما چنانچه مرتد ملی باشد توبه داده شود و چنانچه از توبه امتناع كرد به قتل می‌رسد . در اینكه مدت لازم برای استتابه مرتد ملی چقدر است شهید می گوید: «فیستتاب ثلاثه ایام» كه این نظر بسیاری از فقهای امامیه است.

در مورد زن مرتد،‌ اجماع محصل و منقول و نصوص متعدد دلالت دارند كه زن مرتد كشته نمی‌‌شود بلكه توبه داده می‌شود اگر توبه كرد كه آزاد می‌شود و الاحبس دائم می‌شود و در اوقات نماز تازیانه‌ زده می‌‌شود.

2-2-1-4-2- ساب النبی

از منفردات امامیه این است كه ساب النبی چه مسلمان باشد و چه كافر فوراً كشته می‌شود. لكن فقهای عامه در این نظر با شیعه مخالفند. ابوحنیفه معتقد است : كسیكه ساب النبی كند اگر مسلمان باشد مرتد است و اگر كافر باشد تعزیر می شود ولی كشته نمی شود.

مادة‌513 قانون مجازات اسلامی نیز به تبعیت از فقه امامیه می گوید: « هر كس به مقدمات اسلام و یا هر یك از انبیای عظام یا ائمه طاهرین یا حضرت صدیقه طاهره اهانت نماید اگر مشمول حكم ساب النبی باشد اعدام می‌شود و در غیر این صورت به حبس از یك سال تا پنج سال محكوم خواهد شد.

2-2-1-4-3- ساحر

كسی كه به سحر عمل می‌كند اگر چه مستحل آن نباشد، اگر مسلمان باشد كشته می‌شود و اگر كافر باشد تعزیر می‌شود مستند این قول روایت نبوی است كه «ساحر المسلمین یقتل و ساحر الكفار لایقتل» ساحر اگر قبل از اقامه حد بر وی توبه كند حد ساقط می‌شود و در روایتی از امام صادق (ع) آمده است« عن علیا كان یقول من تعلم من السحر شیئان كان اخر عهد بر به وحده القتل الا ان یتوب.

فهرست مطالب

مقدمه................................................................................................................ 1

فصل اول: مباحث عمومی و مبنایی

1-1- تعریف توبه ........................................................................................... 3

1-1-1- تعریف لغوی..................................................................................... 3

1-1-2- تعریف اصطلاحی توبه ..................................................................... 4

1-2- احكام و شرایط توبه .............................................................................. 4

1-2-1- شرایط پذیرش توبه .......................................................................... 5

1-2-1-1- عدم پذیرش توبه ای از افراد ....................................................... 6

1-2-1-1-1- مشرف به موت ...................................................................... 6

1-2-1-1-2- كفار......................................................................................... 7

1-3- آثار توبه ................................................................................................. 8

1-3-1- آثار ثبوتی توبه .................................................................................. 8

1-3-2- آثار اثباتی توبه................................................................................... 8

1-3-2-1- سقوط مجازات ............................................................................ 8

1-3-2-2- قبول شهادت ............................................................................... 10

1-3-2-3- عفو امام ...................................................................................... 10

1-4- كیفیت احراز توبه با ملاحظه قواعد عمومی ........................................... 11

1-4-1- علم قاضی و توبه .............................................................................. 12

1-4-1-1- توبه قبل از علم قاضی ................................................................. 18

1-4-1-2- توبه بعد از علم قاضی ................................................................. 22

1-4-2- مرور زمان و توبه ............................................................................. 24

1-4-2-1- تبیین موضوع .............................................................................. 26

فصل دوم: كیفیت توبه در مجازات‌ها

2-1- نقش توبه در حدود ............................................................................... 31

2-1-1- توبه قبل از دستگیری و اثبات جرم.................................................... 32

2-1-2- توبه بعد از اقرار به جرم.................................................................... 33

2-1-3- توبه بعد از اثبات جرم با شهادت شهود.............................................. 34

2-1-4- زنا..................................................................................................... 35

2-1-5- لواط ................................................................................................. 37

2-1-6- مساحقه............................................................................................. 38

2-1-7- شرب خمر........................................................................................ 40

2-1-8- قوادی................................................................................................ 41

2-1-9- سرقت............................................................................................... 42

2-1-10- قذف............................................................................................... 44

2-1-11- محاربه............................................................................................ 49

2-2- توبه در تعزیرات .................................................................................... 50

2-2-1- تعریف تعزیر و اقسام آن................................................................... 50

2-2-1-1- تعریف تعزیر................................................................................ 50

2-2-1-1-1- تعریف لغوی تعزیر ................................................................ 50

2-2-1-1-2- تعریف اصطلاحی تعزیر ........................................................ 51

2-2-1-2- اقسام تعزیر از نظر قانونگذار........................................................ 52

2-2-1-3- تأثیر توبه در سقوط مجازات‌های تعزیری ................................... 53

2-2-1-4- بررسی فقهی تأثیر توبه ................................................................ 54

2-2-1-4-1- مرتد........................................................................................ 54

2-2-1-4-2- ساب النبی............................................................................... 55

2-2-1-4-3- ساحر ..................................................................................... 56

2-2-1-4-4- آكل الربا.................................................................................. 56

2-2-1-4-5- زندیق...................................................................................... 56

2-2-1-4-6- مكتسل الصلوه ........................................................................ 57

2-2-1-5- بررسی مواد قانونی ناظر به توبه در تعزیرات ............................... 57

2-2-1-5-1- توبه در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی موضوع مادة‌512....   57

2-2-1-5-2- توبه در جرایم علیه آسایش عمومی موضوع ماده 521............ 63

2-3- تأثیر توبه در جرایم منجر به قصاص و دیات.......................................... 69

2-3-1- تأثیر توبه در جرایم منجر به قصاص ................................................. 69

2-3-2- تأثیر توبه در جرایم منجر به دیات .................................................... 70

نتیجه‌گیری و پیشنهاد........................................................................................ 71

فهرست منابع ................................................................................................... 76

برچسب ها : بررسی نقش توبه در سقوط مجازات , پایان نامه بررسی نقش توبه در سقوط مجازات , مقاله بررسی نقش توبه در سقوط مجازات , پروژه بررسی نقش توبه در سقوط مجازات , تحقیق بررسی نقش توبه در سقوط مجازات , دانلود پایان نامه بررسی نقش توبه در سقوط مجازات , پروژه , پژوهش , مقاله , جزوه , تحقیق , دانلود پروژه , دانلود پژوهش , دانلود مقاله , دانلود جزوه , دانلود تحقیق