بررسی حق دفاع متهم

مقاله بررسی حق دفاع متهم در 50 صفحه ورد قابل ویرایش

بررسی حق دفاع متهم

مقدمه

جرم موجب بروز كشمكش بین مرتكب و جامعه است و نفع جامعه انسانی در این است كه برای جلوگیری از ارتكاب جرم و اصلاح مجرم با سیاست جنایی خاص در صدد مجازات مرتكب جرم برآیند. ناگزیر در این راه، جامعه برای تحقق عدالت كیفری علاوه بر استفاده از قوانین ماهوی، از قوانین شكلی (آیین دادرسی كیفری) استفاده می‌نماید، زیرا برای حفظ حقوق فردی، آسایش و آرامش حقوقی شهروندان و تامین امنیت قضایی، قوانین ماهوی را باید در كنار قوانین شكلی بكار برد. و از این طریق اشتباهات قضایی، به حداقل ممكن برسد.

قانونگذار در انشاء قوانین شكلی (آیین دادرسی كیفری) همواره دو هدف عمده، یعنی تامین نظم عمومی و تامین منافع و حقوق متهم را مد نظر قرار می‌دهد. قوانین مزبور باید طوری وضع شود كه هیچ بی‌گناهی گرفتار عقاب نگردد و هیچ مجرمی نتواند از چنگال عدالت فرار كند. بدین منظور برای حسن جریان دادرسی كیفری، تضمین حقوق متهم، رعایت حقوق و آزادی فردی و آسایش حقوق شهروندان هر روز نظریه‌های جدیدی در این رشته مهم از علم حقوق پا به منصه ظهور می‌گذارد، تا دستگاه عدالت در كنار تأمین نظم عمومی و مصالح اجتماع بتواند بی‌گناهان را از تعقیب و مجازات برهاند.

بر دستگاه قضایی هر كشور فرض است در جهت امنیت و عدالت قضایی و رعایت حقوق و آزادی فردی، امكانات و تصمیمات كافی در اختیار شهروندان به خصوص متهمان قرار دهد. رعایت عدالت و امنیت قضایی در هر كشور باعث توسعه و پیشرفت اقتصادی و فرهنگی، سیاسی و غیره می‌شود، كه همه اینها در سایه آسایش و آرامش حقوقی شهروندان حاصل می‌شود.

در جهت تامین عدالت و امنیت قضایی، بر قوه قضائیه هر كشوری واجب است كه بر دو عنصر مهم اهتمام ورزد:

اول- رعایت حق دادخواهی؛ بدین معنی كه حكومت، امكانات و تضمیناتی مقرر دارد تا هر شهروندی در صورت تضییع حقوقش بتواند آزادانه در یك دادگاه علنی، بی‌طرف و بی غرض بتواند به حقوقش دست یابد.

دوم- رعایت و حمایت از حق دفاع متهم است، بدین معنی هر شخصی كه با دلایل و قراین كافی مورد اتهام قرار می‌گیرد، بتواند آزادانه و آگاهانه در معیت وكیل مدافع و دارا بودن یك سری حقوق معین از خویش دفاع كند و در صورت عدم اثبات بزه از اتهام تبرئه شود.

موضوع تحقیق اینجانب بررسی عنصر دوم امنیت و عدالت قضایی یعنی، حق دفاع متهم می‌باشد. حق دفاع متهم، جزء حقوق طبیعی، فطری و ذاتی شخص انسان است و ویژگی حقوق طبیعی یا فطری از این است، كه در تمام اقوام ملل دنیای مجری است و در تمام زمینه‌ها موثر می‌‌باشد. و همگی موافق مصالح و منافع بشر می‌باشد. لذا حقی نیست كه دولتمردان به شهروندان اعطاء كرده باشند. وظیفه دولتمردان است كه امكانات و تأمینات لازم را در جهت حمایت و رعایت از آن فراهم نماید و مصوبات را بر آن اساس استوار نمایند.

حق دفاع متهم منعبث از اصل برائت، در جهت حفظ حقوق فردی و اجرای عدالت و امنیت قضایی شهروندان است. شناسایی حق دفاع برای متهم از بدیهی‌ترین حقوقی است كه از یك حكومت انتظار می رود. رعایت و حمایت از این حق باعث كشف حقیقت می‌شود و تا آنجائیكه ممكن است جلوی اشتباهات قضایی را می‌گیرد. زیرا متهم بهتر از هر فرد و مقام و دستگاه قضایی به حقیقت امر آگاه است و دفاع آزادانه و آگاهانه وی، به نحو چشمگیری در اجرای عدالت كمك می‌نماید.

انگیزه انتخاب موضوع

یكی از حقوق اساسی كه ضامن حفظ و حراست حقوق فردی و اجتماعی است و تأثیر قابل توجهی در تامین امنیت قضایی دارد، حق دفاع متهم در برابر اتهام یا اتهامات روا یا ناروایی است كه به وی نسبت داده می‌شود.

حق دفاع متهم وقتی تحقق می‌پذیرد كه كلیه تضمینات و تأمینات مربوط به آن در اختیار متهم قرار می‌گیرد و صرف قایل شدن حق دفاع برای متهم بدون فراهم نمودن امكانات و شرایط آن باز هم باعث نقض حقوق دفاعی می شود، بنابراین وقتی صحبت از حق دفاع متهم می‌شود، منظور این است كه متهم بتواند آزادانه آگاهانه در فرصت مناسب با مساعدت وكیل مدافع در جهت رفع اتهام یا اتهامات وارده از خودش دفاع كند و این در تمام مراحل رسیدگی كیفری به نحو احسن رعایت شود .

حق دفاع متهم هر چند كه از دیر باز مورد حمایت بوده و امروزه نیز در اعلامیه‌های جهانی و منطقه‌ای مربوط به حقوق بشر و قوانین اساسی و عادی كشورهای مختلف به طرق گوناگون از آن حمایت می‌شده و تضمیناتی برای حمایت و رعایت آن قابل شده‌اند، ولی متاسفانه به رغم اهمیت و حساسیت موضوع و حمایتها و تضمینات حقوقی، مذهبی و اخلاقی از آن، همیشه مورد تعرض بوده و امروزه هم اضافه بر آنكه بشر خویشتن را در اسارت ماشین و محصول دست خود درآورده، تعرض به حق دفاع متهم به طرق و به انحناء گوناگون از سوی مقامات و مأمورین قضایی و اجرایی صورت می‌گیرد و این تعدی و تجاوز اثر زیانبار دارد كه باعث اشتباهات قضایی، سلب آسایش، آرامش حقوقی شهروندان، لطمه به امنیت و عدالت قضایی خواهد شد. این تعدی و تجاوز همیشه وجود داشته و امروزه وجود خواهد داشت. لذا تدبیری باید اندیشید. این اهمیت و حساسیت موضوع از سویی و وضعیت دوگانه حمایت و تعرض بدان از سوی دیگر یكی از انگیزه های نگارنده در انتخاب موضوع تحقیق بوده است.

عشق به رعایت و حمایت از اصول انسانی، حقوقی، اخلاقی، منزلت و مقام انسان، هر چند متهم و احترام به حقوق، آزادیهای فردی و اصل برائت كه همچون نگینی بر پهنه حقوق می‌درخشند از طرفی دیگر در انتخاب موضوع موثر بوده است.

مبتلا به  بودن موضوع در جامعه و لزوم رعایت عملی آن در كشور و نشان دان این موضع كه رعایت حق دفاع جنبه تشریفاتی نداشته، بلكه باید امكانات آن برای متهم فراهم شود و رعایت یا عدم آن چه تأثیری در سرنوشت محاكم خواهد داشت.

اهمیت موضوع

همانطور كه در مقدمه آمده است، حق دفاع متهم جزء طبیعی و ذاتی نوع بشر است و چیزی نیست كه دولتمردان به مردم واگذار كرده باشند و بتواند از آنان سلب نمایند. لذا بر حاكمان است كه تدابیر لازم جهت رعایت و حمایت آن فراهم نمایند و امكانات لازم در اختیار متهم بگذارد، تا بتوانند در صورت بی‌گناهی از اتهامات ناروا تبرئه شود.

حق دفاع متهم یكی از عناصر امنیت قضایی در كنار حق دادخواهی است كه باعث آسایش و آرامش حقوقی شهروندان و در نتیجه موجب پیشرفت جامعه بشری در زمینه اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و غیره می شود.

رعایت حق دفاع متهم مستلزم آن است كه هیچ فردی بدون دلایلی كافی احضار و جلب نشود، و در صورت احضار و جلب بتواند آزادانه و آگاهانه و در فرصت مناسب در دادگاه علنی، بی‌طرف و در معیت وكیل مدافع از اتهام یا اتهامات روا  یا ناروا از خودش دفاع كند. این موضع بدان اهمیت است كه اعلامیه جهانی حقوق بشر، اعلامیه منطقه‌ای، قانون اساسی و قوانین عادی كشور بر آن تاكید فراوان دارند و رعایت آن در هر كشوری نشانگر رعایت اصول اخلاقی و سطح فرهنگ بالای آن سامان خواهد بود. این حق منبعث از حق آزادی بشر و اصل طلایی برائت است كه بشر در طول سالیان متمادی با زحمات فراوان به آن نائل شده و خونهای بسیاری به پای آن ریخته شده است.

بنابراین رعایت از حق دفاع متهم علاوه بر این كه جلو اشتباهات قضایی را می‌گیرد، و پایه‌گذار یكی محاكمه عادلانه، منصفانه و بی‌غرضانه خواهد بود.

گفتار دوم: تفهیم موضوع و دلایل اتهام یا اتهامات وارده

از جمله تشریفات اساسی و مهم در همه نظام دادرسی كیفری برای حمایت و رعایت حق دفاع، حق اطلاع متهم از موضوع اتهام و دلایل مثبته علیه خویش است. حق آگاهی متهم از مدرك اتهام ، شرح ما وقع و موضوع اتهام، لازمه احترام به حق دفاع است و جزء مقدمه ضروری سوال و تحقیق از متهم و محاكمه وی می‌باشد. زیرا متهم بدون اطلاع از جریان امر قادر به دفع اتهام یا اتهامات وارده علیه خود نخواهد بود و عملا در جهت دفاع از خویش خلع سلاح می‌شود و نمی‌تواند وسایل و تداركات لازم را در جهت دفاع از اتهام یا اتهامات وارده فراهم نماید. تفهیم  موضوع و دلایل به دلایل ذیل، اختصاراً ضروری می‌نماید:

1- باعث آمادگی متهم  در جهت تجهیز و تدارك دفاعی می‌شود.

2- تفهیم موضوع و دلایل، لازمه احترام به حقوق فردی و آزادی انسانی است.

3- مقدمه حق دفاع  و لازمه یك محاكمه عادلانه و منصفانه خواهد بود. در صورت عدم انجام این تكلیف، تشكیل دادگاه و امر دفاع اصلا موجودیت پیدا نمی‌كند و متهم نمی‌تواند طرح دفاع خود را سامان دهد.

تفهیم موضوع اتهام و دلایل باید از ابتدا دستگیری تا مرحله صدور حكم و حتی در مرحله تجدید نظر در صورتیكه عنوان مجرمانه و دلایل تغییر یابد، باید به تفصیل و به زبانی كه متهم بفهمد به طور صریح و در اسرع وقت توسط مقامات مربوط صورت گیرد.

الف: در مرحله تحقیق:

پس از احضار و جلب متهم بازپرسی، پس از احراز هویت متهم، ابتدا، باید موضوع اتهام و دلایل راجع به آن را به طور واضح‌ و صریح به متهم بفهماند و این وظیفه باید با تفصیل بیشتر و به زبانی كه متهم می فهمد، صورت گیرد. به عنوان مثال، آقای الف كه به سرقت متهم است، پس از احضار و یا جلب با دلایل كافی و بعد از حضور قاضی مبادرت به احراز هویت و مشخصات نموده و سپس بدینگونه شروع می كند: آقای الف، شما متهم به سرقت هستید، بدین شرح كه شما در تاریخ مثلا 17/4/78 از دیوار خانه ب بالا رفته‌اید و در حین بالا رفتن آقایان ج و د شمار را مشاهده كرده و حاضر به ادای شهادت هستند و در ضمن شما بعد از ورود درب گاو صندوق شكستید و مقداری ول نقد از آن برداشتید و اثر انگشت شما هم مؤید این مطلب است.

بنابراین قاضی باید جزئیات موضوع اتهام و ادله مثبته آن را به زبانی كه متهم می‌فهمد، برای متهم تشریح نماید، در صورتیكه متهم اتهام را نفهمد و عناصر آن را نشناسد باید به زبانی كه برای متهم درك است به صراحت برای وی تشریح نماید.

ب- در مراحل قبل از اخذ آخرین دفاع در مرحله تحقیق

پس از خاتمه تحقیقات مقدماتی در صورتیكه بازپرس اعتقاد به مجرمیت متهم داشته باشد، قبل از صدور قرار مجرمیت ، مكلف است، مجدداً موضوع اتهام و كلیه  دلایل ارتكاب جرم را به متهم تفهیم نماید و از متهم بخواهد، ارگ در برائت خویش مطلبی دارد عنوان كند. به استند ماده 161 قانون آیین دادرسی كیفری سابق اخذ آخرین دفاع تكلیف قانونی بوده و نادیده گرفتن آن باعث تخلف انتظامی می باشد.

بخش سوم: مواردی كه بر حق دفاع متهم تأثیر می‌گذارند.

در بخش قبل از مواردی بحث شده كه جزء‌ حقوق دفاع متهم محسوب شده و متهم را در جهت رد اتهام یا اتهامات وارده یاری م دهد و بدون رعایت و حمایت از آنها، تشكیل دادگاه، موجودیت خود را دست می‌دهد،‌ زیرا در صورت عدم رعایت آنها، محاكمه متهم پایه و اساسی نداشته و متهم بدون تضمینات و تامینات لازمه، در معرض حكم ناروا قرار خواهد گرفت.

اكنون در این بخش از مواردی بحث خواهد شد كه جزء حقوق دفاعی محسوب نشده، ولی بر حقوق دفاعی تاثیر گذار خواهد  بود.

گفتار اول: شیوه احضار و جلب

احضار و جلب یك فرد،‌ بعنوان متهم بسیار حساس و با اهمیت می‌باشد،‌‌ زیرا احضار و جلب افراد تبعات بسیاری دارد و ممكن است باعث هتك حرمت و آبروی اشخاص و بدون دلیل مخل آسایش و آرامش شهروندان شود،‌ به همین جهت ماده 124 ق. آ. د.ك مقرر می‌دارد:‌ قاضی نباید كسی را احضار یا جلب كند، مگر اینكه دلایل كافی برای احضار یا جلب موجود باشد. بنابراین قاضی مكلف است كه قبل از احضار متهم، دلایل را جمع‌آوری كرده و در صورت وجود دلیل و لزوم تحقیق از متهم او را احضار نماید.

گفتار دوم:‌ شیوه بازجویی

«بازجویی وسیله دفاعی و منبع دلیل برای اثبات دعوی است. بازجویی از متهم به منزله وسیله دفاعی است، چون اگر متهم اقرار كند، قضات آن را برای محكومیت وی در نظر می‌گیرند،‌ زیرا اقرار جزء در موارد استثنایی همیشه مطابق حقیقت است و حتی اگر متهم اقرار نكند، ممكن است عناصر ارزنده‌ای برای اتهام فراهم شود». در جرایمی كه مجرم تنها حقیقت را می‌داند، اقرار مباشر جرم، ركن اساسی ایمان قاضی را تشكیل می‌دهد. بنابراین بازجویی برای بدست آوردن اطلاعات از متهم نقش عمده‌ای در دادرسی كیفری دارد. «در واقع اگر هدف اساسی محاكمه حصول به یقین درباره مجرمیت یابی گناهی متهم باشد،‌ بدیهی است هر گونه فعالیتی كه متهم در جریان محاكمه انجام می‌دهد،‌ باید مركز قطب هر گونه تحقیقی قرار گیرد. چه بسیار كه با آزمون دقیق و توام با آرامش خاطر از یك بازجویی بتوان بر اماره یا قرینه عمل دست یافت».

فهرست مطالب

مقدمه................................................................................................................ 1

انگیزه انتخاب موضوع ...................................................................................... 3

اهمیت موضوع ................................................................................................. 5

بخش اول: تعاریف و كلیات ......................................................................... 6

گفتار اول: واژه شناسی، تعریف حق ............................................................ 6

        الف- تعریف حق ................................................................................... 6

        ب- تعریف دفاع..................................................................................... 7

         ج- تعریف حق دفاع متهم .................................................................... 8

گفتار دوم: اصل برائت و حق دفاع .............................................................. 9

گفتار سوم: منابع حق دفاعی متهم ................................................................ 13

         الف- اعلامیه‌های جهانی و منطقه‌ای حقوق بشر.................................... 13

         1- اعلامیه جهانی حقوق بشر .............................................................. 13

         2- میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی .......................................... 14

         ب- در حقوق داخلی ............................................................................ 16

         1- قانون اساسی ................................................................................... 16

          2- قوانین عادی .................................................................................. 17

          ج- حق دفاع متهم در فقه شیعه............................................................ 18

بخش دوم: موارد حقوق دفاعی متهم در مراحل مختلف دادرسی كیفری . 19

گفتار اول: تفهیم حقوق دفاعی ..................................................................... 19

          الف- اعلام حق داشتن وكیل ............................................................... 20

گفتار دوم: تفهیم موضوع و دلایل اتهام یا اتهامت وارده ........................... 24

         الف- در مرحله تحقیق ......................................................................... 25

         ب- در مراحل قبل از اخذ آخرین دفاع در مرحلة تحقیق ..................... 25

گفتار سوم: حق داشتن وكیل مدافع............................................................... 27

         الف- اهمیت شركت وكیل مدافع........................................................... 27

         ب- شركت وكیل مدافع در مراحل مختلف دادرسی كیفری ................. 30

گفتار چهارم:  آخرین دفاع متهم ................................................................... 31

گفتار پنجم: حق شكایت از آراء كیفری ...................................................... 33

گفتار ششم: موارد جزیی دیگر حق دفاع متهم ............................................ 35

         الف- آزادانه بودن دفاع ......................................................................... 35

         ب- دادن فرصت معقول جهت دفاع ..................................................... 36

بخش سوم: مواردی كه بر حق دفاع متهم تاثیر می گذارند........................ 38

گفتار اول: شیوه احضار و جلب ................................................................... 38

گفتار دوم: شیوه بازجویی ............................................................................. 38

گفتار سوم: اصل تفكیك مراحل مختلف دادرسی كیفری .......................... 40

گفتار چهارم: قرار بازداشت موقت ............................................................... 41

گفتار پنجم: خصوصیات دادرسی ................................................................. 43

          الف- علنی بودن دادرسی ..................................................................... 43

          ب- ترافعی بودن محاكمه...................................................................... 44

گفتار ششم: هیات منصفه ............................................................................... 44  

نتیجه‌گیری: ...................................................................................................... 46

برچسب ها : بررسی حق دفاع متهم , تحقیق بررسی حق دفاع متهم , پروژه بررسی حق دفاع متهم , مقاله بررسی حق دفاع متهم , دانلود تحقیق بررسی حق دفاع متهم , پروژه , پژوهش , مقاله , جزوه , تحقیق , دانلود پروژه , دانلود پژوهش , دانلود مقاله , دانلود جزوه , دانلود تحقیق